– Mai Kiên – Jazz là một thể loại âm nhạc của người Mỹ da đen. Nó được hình thành từ các loại nhạc có nguồn gốc từ Châu Phi như: spirituals, nhạc blues, nhạc ragtime. Sự ảnh hưởng của âm nhạc Châu Âu cũng là một yếu tố hình thành nên Jazz. Từ những tài liệu cho thấy, Jazz được hình thành từ khoảng đầu thế kỷ 20 ở New Orleans, bang Louisiana của Mỹ.
Nền văn hoá sơ khai của châu Phi coi trọng âm nhạc hơn phương Tây rất nhiều. Âm nhạc là một khía cạnh quan trọng trong những hoạt động hàng ngày của thổ dân châu Phi. Thổ dân châu Phi rất coi trọng các hoạt động theo nhịp điệu khá phức tạp và tiến bộ dựa trên một ca từ và giai điệu đơn giản. Những nét nhịp điệu này đã gắn liền với nô lệ châu Phi trong suốt thời gian họ bị bắt ép làm nô lệ ở Mỹ. Hơn nữa, một số những người Mỹ da đen mới cũng thể hiện mình thông qua nét âm nhạc truyền thống của họ.
Vì cách xa quê hương nên âm nhạc truyền thống một phần cũng không thể thể hiện chính xác được vì rất nhiều lý do, ví dụ như không được sử dụng các nhạc cụ châu Phi truyền thống… Sự giao thoa giữa âm nhạc Châu Phi và Châu Âu đã hình thành một thể loại âm nhạc mà không giống với bất kỳ thể loại âm nhạc nào trước đó. Đến nay Jazz đã trải qua 5 giai đoạn phát triển chủ yếu.
Giai đoạn 1 và 2: Hình thành nhạc Jazz ở New Orleans, sau đó chuyển lên Chicago và New York. (1900-1930)
Giai đoạn 3: Thời kỳ Jazz classsic (Jazz kinh điển) với các phong cách Swing và dàn nhạc Big-band. (1930-1940)
Giai đoạn 4: Thời kỳ của phong cách Bebop, Cool, HardBop (1940 đến 1960)
Giai đoạn 5: Thời kỳ các phong cách hiện đại như Free Jazz (Avant Garde) và Fusion (1960 đến 1990)
Giai đoạn 1 và 2 là giai đoạn rất quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển của nhạc Jazz. Giai đoạn 1 Jazz được hình thành ở New Orleans và đây là thời kỳ định hình những nét cơ bản nhất của Jazz đó là lối chơi ngẫu hứng tập thể. Sau thời kỳ này, Jazz được chuyển lên Chicago và New York, vì lúc này ở Chicago hay New York mới có đủ điều kiện về kỹ thuật để quảng bá Jazz. Dàn nhạc The Original Dixieland Jazz Band đã thu âm tác phẩm đầu tiên của Jazz ở Chicago vào năm 1917.
Như đã nói ở trên, lối ngẫu hứng tập thể là đặc điểm nổi bật của phong cách Jazz New Orleans cũng như phong cách Jazz ở Chicago và New York. Thời kỳ này các nhạc công chưa biết nốt nhạc nên mức độ ngẫu hứng và ứng tấu ở thời kỳ này chỉ ở mức sơ khai, các nhạc công thời kỳ này thường biến hóa, trang sức thêm cho giai điệu là chính. Sang đến giai đoạn 3, thời kỳ của phong cách swing, với các ban nhạc tam tấu, tứ tấu, combo hay big-band thì không còn lối ngẫu hứng tập thể nữa. Các dàn nhạc giai đoạn 3 đã biết đọc nốt nhạc và đã có các nhạc sỹ chỉ huy ban nhạc soạn các bản nhạc lớn. Với phần đệm của cả ban nhạc đã được phối hợp tập từ trước, lúc này chỉ còn sự ứng tấu của một người nhạc công. Louis Armstrong, là nghệ sỹ chơi trumpete và ca sỹ rất nổi tiếng thời kỳ này, đã trình diễn một lối chơi độc tấu ứng tác tiên phong rất khác biệt với lối ngẫu hứng tập thể New Orleans trước đó.
So với những giai đoạn sau, giai đoạn 1 và 2 không phức tạp về hòa thanh, tiết tấu. Chỉ đến khi Bebop xuất hiện mới có sự cách tân đột phá về hòa thanh. Giai đoạn 1 và 2 là giai đoạn vẫn tồn tại các câu “riff” đặc trưng của âm nhạc Châu Phi.
Về dàn nhạc, giai đoạn 1 và 2 chủ yếu dùng các mô hình “combo” từ 5 đến 7 người chứ chưa dùng các dàn nhạc lớn kiểu big-band như những giai đoạn sau. Dàn nhạc của Jelly Roll Morton gồm Drums, trombone, trumpet, bass, piano, banjo, clarinet; hay kiểu dàn nhạc của Original Dixieland Jazz Band gồm Drums, trombone, trumpet, clarinet, piano.
Về nhạc cụ, giai đoạn 1 và 2 chưa có các loại kèn saxophone, đàn contra bass cũng chưa được dùng nhiều như thời kỳ swing sau đó. Thời kỳ này các dàn nhạc chưa dùng hi-hat (xanh ban kép), đến thời kỳ swing sau đó hi-hat, được phát minh vào năm 1920, mới được dùng.
Tóm lại, giai đoạn này là giai đoạn hình thành nên nhạc Jazz, nên tất cả các yếu tố mới được định hình. Các đặc điểm khác biệt so với các giai đoạn sau là tính ngẫu hứng tập thể, nhạc cụ chưa bổ xung đầy đủ, biên chế dàn nhạc kiểu combo, đặc điểm âm nhạc chưa phức tạp như các giai đoạn sau. Thời kỳ này chưa có các đột phá lớn trong âm nhạc cũng như trong phương thức biểu hiện, nhưng đây là một thời kỳ hết sức quan trọng đã định hình được một thể loại nhạc Jazz rõ nét.
– Mai Kiên –
(Ghi lại nguồn khi các bạn sử dụng bài viết trong trang web này)