Khái niệm về hoà âm

Trong âm nhạc, hòa âm là một môn khoa học nghiên cứu cách thức kết hợp của cao độ hay hợp âm[1]. Danh từ này xuất hiện từ rất lâu đời ở thời kỳ của các nhà tư duy cổ đại Hy Lạp. Theo tiếng Hy Lạp, hòa âm – ἁρμονία (harmonía) – có ý nghĩa là “sự kết hợp, hòa hợp, đồng thuận, cân đối, sự hòa hợp giữa toàn bộ với bộ phận, nó xuất phát từ động từ ἁρμόζω (harmozo). Thuật ngữ này được áp dụng để nói về mọi khía cạnh của âm nhạc nhưng bản thân từ “âm nhạc” lại là nói đến một lĩnh vực nghệ thuật. Ở nước ta, từ trước đến nay môn học này thường được gọi là “hoà thanh”. Để phù hợp với thực tế và thuận lợi trong nghiên cứu, học tập, sử dụng sau này, chúng tôi cũng coi thuật ngữ hoà âm đồng nghĩa với hoà thanh.

Theo người Hy Lạp cổ thì thuật ngữ này xác định sự kết hợp của các yếu tố tương phản nhau, chẳng hạn như một nốt cao hơn và một nốt thấp hơn [2]. Trong âm nhạc của họ bấy giờ, “hòa âm” được xây dựng trên cơ sở của âm nhạc đơn thanh. Do vậy “hòa âm” ở đây chỉ mang nghĩa là những mối tương quan nhất định giữa các âm thanh hình thành nên giai điệu theo chiều ngang. Họ nghiên cứu về sự tiếp diễn các âm thanh nối theo nhau.

Thời kỳ Trung Cổ, thuật ngữ “hòa âm” được dùng để miêu tả hai cao độ vang lên kết hợp với nhau. Lúc này quan niệm về hòa âm đã có sự thay đổi về căn bản, nó đã trở thành lối tư duy theo chiều dọc của các âm thanh khác nhau vang lên cùng một lúc.

Thời kỳ Phục Hưng, khái niệm này được mở rộng và là sự kết hợp của ba cao độ với nhau[3]. Sau này hòa âm được người ta hiểu là một sự kết hợp các âm thanh cùng vang lên một lúc và sự tiếp diễn của những lối kết hợp đó.

Âm nhạc đã phát triển qua nhiều giai đoạn lịch sử và khái niệm hòa âm cũng thay đổi qua từng thời kỳ. Do sự đòi hỏi về nhu cầu thẩm mỹ của từng giai đoạn, sự phát triển mạnh mẽ thể loại nhạc hát và nhạc đàn, đặc biệt sự đổi mới không ngừng về hình thức và thể loại âm nhạc đã tạo ra cho hòa âm một bước ngoặt mới. Từ đó “hòa âm” đã mang một ý nghĩa mới cho việc xác định các chồng âm, các nguyên tắc sơ khai về nguyên tắc tiến hành bè. Bởi vậy người ta cần một hệ thống lý luận về học thuyết hòa âm, xây dựng hợp âm, chồng âm, cách nối tiếp, nguyên tắc tiến hành bè, mối quan hệ giữa giai điệu với hệ thống công năng…

Như vậy ta có thể nói, hoà âm là môn khoa học nghiên cứu sự kết hợp các âm với nhau. Khi các chồng âm được sắp xếp theo một trật tự quãng nhất định nào đó (quãng ba, quãng bốn, quãng năm) thì được gọi là hợp âm. Hoà âm nghiên cứu sự nối tiếp các hợp âm với nhau theo các khuynh hướng hút dẫn tạo thành các tiến trình hợp âm hay còn gọi là vòng hoà âm.